Aralıq seçim
Aralıq seçim nəzəriyyəsi — istehlakçı seçimini təsvir edərkən zaman amilinin açıq şəkildə nəzərə alınması lazım olduğu nəzəriyyəsi. Gəlirlərin bölüşdürülməsinə qərar verərkən istehlakçı yalnız mövcud dəyərini deyil, həyatı boyu alacağı bütün gəliri də nəzərə alır.
Müvəqqəti seçim nəzəriyyəsində istehlakçı indi nə qədər istehlak edəcəyinə və daha sonra istehlak etmək üçün nə qədər qənaət edəcəyinə qərar verir. Onun qərarına gözlənilən gəlir və bazarda faiz dərəcələri təsir göstərir. Nəzəriyyə istehlakçı davranışını təsvir etmək üçün makroiqtisadi modellərdə istifadə olunur.
Bənzər bir problem investisiya qərarları verərkən ortaya çıxır. İnvestorun fərqli investisiya variantları arasında seçim etməsi lazımdır. Layihələrin dəyərini müqayisə edərkən zaman amilinin nəzərə alınmasını tələb etdiyi üçün maliyyə riyaziyyatında ən yaxşı investor seçimi qaydaları nəzərə alınır.
Bu nəzəriyyə Irving Fisher tərəfindən irəli sürülmüş və sonradan makroiqtisadi modelləri əsaslandırmaq üçün istifadə edilmişdir. 20-ci əsrin ortalarında iqtisadiyyatda Keynes baxışları üstünlük təşkil etdiyi üçün o qədər də populyar deyildi.
İctimai seçim
İctimai seçim və ya ictimai seçim nəzəriyyəsi — “siyasət elminin ənənəvi problemlərini həll etmək üçün iqtisadi vasitələrin istifadəsidir”. Məzmununa siyasi davranışın öyrənilməsi daxildir. Siyasət elmində bu, özünə xidmət edən agentləri (seçicilər, siyasətçilər, bürokratlar) və onların qarşılıqlı təsirlərini araşdıran, müxtəlif yollarla - məsələn, standart məhdud yardım proqramı maksimumlaşdırma, oyun nəzəriyyəsi və ya qərar nəzəriyyəsindən istifadə etməklə təmsil olunan müsbət siyasi nəzəriyyənin bir alt hissəsidir.
İctimai seçim təhlili kökündən müsbət təhlilə (“nədir”) əsaslanır, lakin tez-tez bir problemi müəyyənləşdirmək və ya konstitusiya qaydalarına (yəni konstitusiya iqtisadiyyatı) təkmilləşdirmələri təklif etmək üçün normativ məqsədlər üçün (“nə olmalıdır”) istifadə olunur .
İctimai seçim nəzəriyyəsi eyni zamanda sosial seçim nəzəriyyəsi, fərdi maraqları, sərvət və ya səsləri birləşdirmək üçün riyazi bir yanaşma ilə sıx əlaqəlidir. Çox erkən iş hər iki aspektlə məşğul idi və hər iki sahə də iqtisadiyyat və oyun nəzəriyyəsi vasitələrindən istifadə edirdi. Seçici davranışı dövlət qulluqçularının davranışına təsir göstərdiyindən, ictimai seçim nəzəriyyəsi çox vaxt sosial seçim nəzəriyyəsinin nəticələrindən istifadə edir. Xalq seçiminin ümumi metodları da dövlət iqtisadiyyatına aid edilə bilər.
Müasir ictimai seçim nəzəriyyəsinin başlanğıcı İsveç hökumətşünası Knut Wicksell'in (1896) , hökuməti siyasi mübadilə, bir xidmət üçün bir lütf kimi görən, vergilərlə xərcləri birləşdirən fayda prinsipini formalaşdırdığı idi.
Bəzi sonrakı iqtisadi təhlillər, hökumətə “cəmiyyət üçün bir növ rifah funksiyasını maksimum dərəcədə artırmağa” çalışmış kimi davranmaq və iqtisadi subyektlərin xüsusiyyətlərindən fərqli olaraq, məsələn, iş kimi təsvir edilmişdir .
Rasional seçim nəzəriyyəsi
Rasional seçim nəzəriyyəsi — insanın iqtisadi, sosial, siyasi həyatında seçimlərini rasional bir varlıq kimi etməsinə əsaslanan nəzəriyyə. Bu nəzəriyyəyə görə insan bir rasional varlıq kimi fəaliyyətində və seçimində maksimum mənfəət əldə etməyə istiqamətlənmişdir.
RSM nəzəriyyəsinin əsasında sosial mübadilə və rasional seçim haqqında iqtisadi nəzəriyyələr durur. RSM inkişaf edərək insanın fəaliyyət göstərdiyi bütün sahələrdə onun davranışını analiz etmək və proqnozlaşdırmaq üçün universal bir paradiqmaya çevrilmişdir.
Nəzəriyyənin kökü XVIII əsrin ortaları-XIX əsrin əvvəllərinə, Şotlandiya əxlaq məktəbinin təlimlərinə söykənir. İlk dəfə olaraq onlar insanın individual rasional davranışı konsepsiyasını təklif etmiş, onunla ictimai hadisələrin izah edilməsinin məhsuldarlığına diqqəti çəkmişlər. Nəzəriyyənin başqa bir kökü kimi utilitarizm məktəbini götürmək olar. Bu məktəbin banisi C.Bentam onun əsas prinsiplərini irəli sürmüşdür. Utilitaristlər insan davranışına müəyyən növ aprior ideyalar və streotiplər əsasında baxmaqdan imtina edərək, insanın fəaliyyətinin nəticəsinə çox böyük diqqət yetirməyə başladılar.
Seçim (film, 2014)
Seçim — Şahin Xəlil tərəfindən çəkilmiş 2014-cü il istehsalı Azərbaycan filmi.
Film iki qardaşın həyatından bəhs edir. Bir qardaş digərinin fiziki məhdudiyyətli olmasına səbəb olub və indi etdiyi bu səhvin peşmançılığı ilə yaşayır. Cəmiyyətin unudulmuş tərəfində baş verən hadisələr fonunda cərəyan edən qarışıq psixoloji sarsıntılar, hisslər və insanların faciəsindən bəhs edən film, bəşəri suallarla cavab axtarmaqla absurd bir rebusa çevrilir.
Sosial seçim nəzəriyyəsi
Sosial seçim nəzəriyyəsi və ya Sosial seçim — kollektiv həll və ya müəyyən mənada sosial rifah əldə etmək üçün fərdi fikirlərin, üstünlüklərin, maraqların və ya rifahın birləşməsini təhlil etmək üçün nəzəri bir çərçivə təmini. Kollektiv qərarın nəzəri olmayan bir nümunəsi konstitusiyaya uyğun olaraq bir qanun və ya qanun məcəlləsinin qəbul edilməsidir. Sosial seçim nəzəriyyəsi Kondorse səsvermə paradoksunun formalaşdırılmasına qayıdır. Kennet Erroun "Sosial Seçim və Fərdi Dəyərlər" (1951) adlı əsəri və içərisindəki imkansızlıq teoremi ümumiyyətlə müasir sosial seçim nəzəriyyəsinin təməli kimi tanınır. . Errou teoremi və səsvermə paradoksuna əlavə olaraq Qibbard-Sattertueyt teoremi, Kondorse jüri teoremi, ortalama seçici teoremi və Mey teoremi sosial seçim nəzəriyyəsinin ən məşhur nəticələrindən biridir.
Sosial seçim, rifah iqtisadiyyatı və səsvermə nəzəriyyəsinin elementlərini birləşdirir. Cəmiyyətin ayrı-ayrı üzvlərinin üstünlüklərini və davranışlarını özündə birləşdirdiyindən metodoloji cəhətdən fərdiyyətlidir. Ümumiləşdirmə üçün formal məntiq elementlərindən istifadə edərək təhlil ictimai rifah funksiyasının (və ya konstitusiyasının) formalaşması üçün zahirən ağlabatan görünən sosial seçim aksiomalarından əldə edilir . Nəticələr, Errou teoremindəki kimi müxtəlif aksiomaların məntiqi uyğunsuzluğunu ortaya qoydu, toplama problemini ortaya qoydu və bəzi aksiomları rədd etmək üçün bir islah və ya nəzəri çeşidləmə təklif etdi.
Sonrakı əsərlərdə kompensasiya və ədalət, azadlıq və hüquqlar, agent üstünlükləri, dəyişkən populyasiyalar, ictimai seçim mexanizmləri strategiyası, təbii ehtiyatlar, imkan və funksiyalar, və rifah, ədalət, və yoxsulluq.
İctimai Seçim Cəmiyyəti
“İctimai Seçim” Cəmiyyəti (ing. Public Choice Society) — alimləri, iqtisadçıları, sosioloqları və politoloqları birləşdirən beynəlxalq elmi təşkilat. Təşkilat ictimai seçim nəzəriyyəsini inkişaf etdirmək məqsədilə 1964-cü ildə Q.Tallok və C.Byukenen tərəfindən yaradılmışdır. Cəmiyyət “İctimai seçim” jurnalını nəşr edir. Cəmiyyət Luiziana ştatının Nyu-Orlean şəhərində illik toplantılar keçirir. 2006-cı il iclası martın 30-dan aprelin 2-dək Nyu-Orleandakı Intercontinental otelində keçirildi.